สัมผัสมีหทัยวัตถุเป็นที่อาศัยเกิดบ้าง ไม่มีวัตถุเป็นที่อาศัยเกิดบ้าง เจตนาทั้ง
หมดเป็นเจตนาเป็นไปในภูมิ 4. คำที่เหลือเหมือนเวทนาขันธ์นั่นแล.
นี้สังขารขันธนิเทศ

5. วิญญาณขันธนิเทศ

(บาลีข้อ 26)
พึงทราบวินิจฉัยในนิเทศแห่งวิญญาณขันธ์ ต่อไป.
บทว่า ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ (วิญญาณอย่างหนึ่ง) นี้ พระผู้มี
พระภาคเจ้าทรงถือวิญญาณอันเป็นไปในภูมิ 4. บทว่า จกฺขุวิญฺญาณํ (จักขุ
วิญญาณ) เป็นต้น พระองค์ตรัสเพื่อทรงแสดงวิญญาณที่ทรงยกขึ้นแสดงด้วย
สามารถแห่งวิญญาณที่เป็นอดีตเป็นต้นโดยสภาวะ. ในพระบาลีนี้วิญญาณ 5 มี
จักขุวิญญาณเป็นต้น มีจักขุปสาทวัตถุเป็นต้น เป็นที่อาศัยเกิดทีเดียว. มโนวิญญาณ
มีหทัยวัตถุเป็นที่อาศัยเกิดบ้าง ไม่มีหทัยเป็นที่อาศัยเกิดบ้าง วิญญาณทั้งหมด
เป็นวิญญาณเป็นไปในภูมิ 4. คำที่เหลือเหมือนกับเวทนาขันธ์นั้นแล.
นี้วิญญาณขันธนิเทศ

ว่าด้วยปกิณกะในเบญจขันธ์ 16 อย่าง

บัดนี้ พึงทราบปกิณกะในขันธ์ทั้ง 5 โดยอาการ 16 อย่าง คือ
โดยการเกิดครั้งแรก (สมุคฺคมโต) 1
โดยการเกิดก่อนและหลัง (ปุพฺพาปรโต) 1
โดยกำหนดกาล (อทฺธานปริจฺเฉทโต) 1
โดยการเกิดขณะเดียวกันดับต่างขณะกัน (เอกุปฺปาทนานา-
นิโรธโต) 1